Ülke Dışında Finansal Varlık Sahibi Olan Vergi Mükelleflerinin Dikkatine: Uluslararası Bilgi Değişimi Hız Kazanıyor

Ülke Dışında Finansal Varlık Sahibi Olan Vergi Mükelleflerinin Dikkatine: Uluslararası Bilgi Değişimi Hız Kazanıyor

Uluslararası işlemlerin –Covid19 pandemisi gibi küresel felaketlere rağmen– kaçınılmaz şekilde ve hız kesmeden devam ettiği bir gerçek. Bu durum karşısında, verginin doğru miktarda doğru yere ödenmesini temin amacıyla, vergi otoritelerinin vatandaş ve mukimlerin malvarlıklarına ilişkin bilgileri karşılıklı paylaşmak konusundaki işbirliğinin kapsamı da her geçen gün genişliyor. Ülkeler arasındaki bilgi değişimi özellikle birden fazla ülke vatandaşı olanların yanında yurtdışından gelir elde edenler ile yurtdışına yatırım yapanları da yakından ilgilendiriyor.

Küreselleşmeyle birlikte ülkelerin para hareketliliğini takibi zorlaşmış ve vergi gelirlerindeki kayıp artmıştır. Bu durum ise ülkeleri özellikle finansal hesap bilgileri konusunda bilgi paylaşımı yapmaya yöneltmiş, konu hakkında OECD’nin başını çektiği çeşitli çalışmalar yapılmıştır.

Ülkeler arası bilgi değişimi esasen çok da yeni bir kurum değil. Şöyle ki, Türkiye’nin de temel aldığı çifte vergilendirmenin önlenmesine yönelik OECD model anlaşmasının [“Gelir ve Servet Üzerinden Alınan Vergilere İlişkin Model Anlaşma”] 26. maddesi bilgi değişimini düzenler. Bilgi değişiminin diğer yasal dayanakları ise çoğunlukla vergi cenneti olarak adlandırılan ülkelerle imzalanan ikili bilgi değişimi anlaşmalarıdır. Ne var ki, bu anlaşmalarda yer alan düzenlemeler bilgi değişiminin yöntemi konusunda detaylı kurallar sunmazken, değişim ağırlık olarak “talebe bağlı” yönteme dayanmakta ve kurumların ihtiyacı karşılamak bakımından yetersiz kalmaktadır.

Bu nedenle, G20 ülkelerinin girişimiyle, her türlü bilgi değişimi için ortak bir çerçeve oluşturmak üzere “Vergi Konularında Karşılıklı İdari Yardımlaşma Sözleşmesi” [“Convention on Mutual Administrative Assistance in Tax Matters”] imzalanmıştır. Türkiye bu sözleşmeyi 3 Kasım 2011’de imzalamış ise de anlaşma ancak 6 yıl sonra, 26 Kasım 2017 tarihinde onaylanmasıyla yürürlüğe girmiştir.

Bu anlaşma yardımlaşma amacıyla 3 temel yöntem düzenler. Buna göre ülkeler arasındaki bilgi değişimi şu yöntemlerden biriyle gerçekleştirilebilir:

1. Talep üzerine bilgi değişimi

2. Kendiliğinden bilgi değişimi

3. Otomatik bilgi değişimi

Sözleşmenin getirdiği yenilik esasen bilginin otomatik değişimine ilişkindir. Bu doğrultuda yazının devamında ağırlıklı olarak bu konudaki açıklamalara yer verilecektir.

Otomatik Bilgi Değişimi

Otomatik bilgi değişiminde, kaynak ülkede elde edilen çeşitli gelir kategorilerine ait bilgiler anlaşmanın tarafı olan ülkeye düzenli olarak raporlanır. Bu yöntemle yapılan bilgi değişiminin amaçları; [i.] vergi uyumunu en üst seviyeye çıkarmak, [ii.] tek bir küresel standart oluşturarak gerekli bütün güvenlik önlemlerini almak, [iii.] vergi kaçakçılığını önleyerek vergi gelirlerini artırmak, [iv.] yerel vergi idarelerine risk analizi için veri tabanı oluşturmak olarak sıralanabilir.

Bilginin otomatik değişimi şu 6 adımda gerçekleşir:

1. Ödeme yapan kişi ya da acente, mükelleften ve/veya bilgi üreten kişiden bilgileri toplar.

2. Ödeme yapan kimse ya da acente bilgiyi vergi idarelerine rapor eder.

3. Kaynak ülkenin vergi idareleri, mükellefin ikamet ettiği/vatandaşı olduğu ülke için verileri konsolide eder.

4. Konsolide edilen veriler mükellefin ikamet ettiği/vatandaşı olduğu ülkeye gönderilir.

5. Gönderilen bilgiler alıcı ülke tarafından çözümlenir.

6. Sonuçlar analiz edilerek uygunluk denetimi gerçekleştirilir.

Otomatik bilgi değişimi, biri ABD’ye özgü sistem olan “Yabancı Hesaplar Vergi Uyum Yasası” [“FATCA”] ve diğeri OECD nezdinde oluşturulmuş olan “Finansal Hesap Bilgilerinin Otomatik Değişimine İlişkin Çok Taraflı Yetkili Makam Anlaşması” [“CRS-MCAA”] olmak üzere iki temel çerçevede gerçekleştirilir.

A. FATCA

FATCA, ABD tarafından vergi mükellefleri ile ilgili olarak otomatik bilgi değişimi aracılığıyla uluslararası standartlar benimsenerek sınır ötesi vergi uyumunun oluşturulabilmesi amacıyla çıkarılmış bir kanundur. Bu kanun ile ABD dışında gelir elde eden ABD vatandaşları açısından Amerikan vergi otoritesi IRS tarafından toplanacak bilgilerin şeffaflığının artırılması hedeflenmektedir.

Bu kanun, 2008 ekonomik krizinden sonra çıkarılmış ve böylelikle bilgi değişimi konusu ilk kez çifte vergilendirmeden bağımsız olarak düzenlenmiştir. FATCA, iki farklı model anlaşma düzenlemekte, bu iki modelin de her biri ikişer farklı alt modeli kapsamaktadır.

• Model 1: Bu model, ABD ile ilgili ülkelerin vergi otoriteleri arasında imzalanır. Taraf ülkelerdeki finansal kurumlar ABD kişisi olarak tespit ettikleri gerçek ve tüzel kişi müşterilerinin hesap bilgilerini kendi ulusal vergi idarelerine raporla, ulusal idareler ise bunları IRS’ye iletir. Bilgi değişiminin karşılıklı olarak gerçekleştirileceği ülkelerle Model 1A, ABD’nin tek taraflı olarak bilgi toplayacağı ülkelerle ise Model 1B anlaşması imzalanır.
• Model 2: Bu modelde ise anlaşma doğrudan IRS ile yabancı finansal kuruluş arasında imzalanır. Anlaşma imzalayan finansal kuruluşlar bildirimi yerel idarelerine değil, direk olarak IRS’ye yapar. Yabancı finansal kuruluşun bulunduğu ülke ile ABD arasında imzalanmış bir Vergi Konularında Bilgi Değişimi veya Çifte Vergilendirmeyi önleme anlaşması yoksa Model 2A, halihazırda böyle bir anlaşma varsa Model 2B imzalanır.

Türkiye, 29 Temmuz 2015 tarihinde FATCA Model 1A anlaşması imzalamıştır. Yani, ülkemizde yaşayan ve ABD’de vergi mükellefi olan her gerçek ve tüzel kişinin finansal kuruluşlar nezdindeki bazı bilgileri, düzenli olarak Gelir İdaresi Başkanlığı’na bildirilecek ve Başkanlık tarafından da IRS ile paylaşılacaktır. Her ne kadar anlaşma Ekim 2016’da onaylanarak yürürlüğe girmişse de IRS resmi sitesinde yer alan bilgiye göre teknik altyapının henüz oluşturulamamış olması nedeniyle bilgi değişiminin halen aktive edilmediği anlaşılmaktadır.

B. Finansal Hesap Bilgilerinin Otomatik Değişimi Hakkında Anlaşma Modeli

Vergi Konularında Karşılıklı İdari Yardımlaşma Sözleşmesi’nin 6. maddesine dayanılarak OECD tarafından “Vergi ile İlgili Finansal Bilgilerin Otomatik Değişimi Hakkında Standart” oluşturulmuştur. Yukarıda anılan anlaşma modeli CRS-MCAA, esasen Ortak Raporlama Standardı [“CRS”] ile birlikte bu standardın içerisinde yer almaktadır.

CRS-MCAA karşılıklılık temeline dayanır. Şöyle ki, model anlaşmayı imzalayan ülkeler anlaşma ekinde otomatik bilgi değişimi yapacakları ülkelerin bir listesine yer vermektedir. Birbirlerine karşılıklı olarak bu listede yer veren ülkeler arasında otomatik bilgi değişimi aktive edilmektedir.

Türkiye model anlaşmayı 21 Nisan 2017 tarihinde imzalamış ve 2018 yılında otomatik bilgi değişimine başlamayı taahhüt etmiştir. Ne var ki anlaşma iki buçuk yıllık bir gecikmeyle, 31 Aralık 2019’da yürürlüğe konuşmuştur. [2] Anlaşmanın uygulanmasına ilişkin bir tebliğ taslağı hazırlanmış ve görüş için finansal kuruluşlara gönderilmiş ise de [“Finansal Hesap Bilgilerinin Vergi Konularında Otomatik Değişimi Hakkında Genel Tebliğ Taslağı”], bu taslak daha sonra kılavuz olarak yayınlanmıştır. Bu bakımdan uygulamaya ilişkin iç mevzuatımızın halen yetersiz olduğu söylenebilir.

Aralık 2020 itibariyle 100’den fazla ülke arasında aktive edilmiş 4400’den fazla karşılıklı bilgi değişimi ilişkisi bulunmaktadır. Bu kapsamda Türkiye şu ana kadar 59 ülkeye bilgi göndermiş ve 78 ülkeden bilgi toplamıştır. Bu sayıların 2017 yılında 1 ve 2018 yılında 2 [Norveç ve Letonya] olduğu göz önünde bulundurulduğunda, otomatik bilgi değişiminin ne hızla etkinlik kazandığı görülecektir.

C. FATCA ve MCAA Arasındaki Temel Farklılıklar

Bu iki model arasındaki en temel fark bilgi değişiminde esas alınan kriter bakımındandır. FATCA vatandaşlık kriterini esas alırken, MCAA yerleşim yeri [mukimlik] kriterine dayanır. Diğer bir ifadeyle, MCAA kapsamında bilgiler mükellefin mukimi olduğu ülke ile paylaşılırken, FATCA’da vatandaşı olduğu ülke ile paylaşılmaktadır.

Diğer bir önemli fark ise yaptırım bakımından ortaya çıkar. Şöyle ki, IRS anlaşmayla uyumsuz olarak nitelediği kişi ve kurumlara ABD’deki bazı gelir kalemleri üzerinden %30 oranında stopaj uygularken MCAA bakımından böyle bir uygulama söz konusu değildir.

MCAA çok taraflı ve karşılıklılık esasına dayalı bir anlaşma modeli iken, FATCA’nın iki taraflı bir sistem getirdiği de eklenmelidir.

D. Sonuç

Yöntemi ne olursa olsun, ülkelerin finansal bilgilerin paylaşımı konusunda günden güne daha sıkı bir işbirliğine yöneldiği tartışmasızdır. Covid-19 pandemisinin etkisiyle ülkemizin ve dünyanın içinde bulunduğu ekonomik belirsizliklerin, ülkeleri vergi kayıplarını minimize etmek adına bu işbirliğini daha da güçlendirmeye yönelteceği öngörülebilir. Dolayısıyla, ülke dışında varlık sahibi olanların uluslararası alandaki bu gelişmeleri yakından takip etmesi kaçınılmazdır.

[1] GEDİKLİ Betül, Vergilendirmede Otomatik Bilgi Değişimi Üzerine OECD ve ABD Çalışmaları, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2018, s.27

[2] 1 Haziran 2021 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 4025 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile anlaşmanın yürürlük tarihi -en erken 1 Ocak 2019 tarihinden itibaren başlayan vergilendirme dönemlerine uygulanmak üzere- 3 Şubat 2020 olarak tespit edilmiştir.

Kaynakça

• Automatic Exchange of Financial Account Information, Background Information Brief, OECD, Ocak 2016
• Vergisel Amaçlarla Bankalardan Bilgi Alınması Olanaklarının Artırılması, OECD, Mali İşler Komitesi
• Automatic Exchange of Tax Information, A Primer on Concepts, Loopholes and Developing Countries’ Concerns, Financial Transparency Coalition, 2017
• Overview of Legislation Practices Regarding Exchange of Information Between National Tax Administrations in Tax Matters, European Parliament Directorate General for International Policies, Study for the TAXE Committee,2015
• GEDİKLİ Betül, Vergilendirmede Otomatik Bilgi Değişimi Üzerine OECD ve ABD Çalışmaları, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2018
• BOYNER Merve Dilan, Uluslararası Bilgi Değişimi ve Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları Çerçevesinde Türkiye-ABD Karşılaştırması, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2019
• Finansal Hesap Bilgilerinin Vergi Konularında Karşılıklı Olarak Değişim Standardı Bilgilendirme Rehberi, Gelir İdaresi Başkanlığı, Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Daire Başkanlığı, 2020
• S. Department of the Treasury, official website: https://home.treasury.gov/policy-issues/tax-policy/foreign-account-tax-compliance-act
• OECD Automatic Exchange Portal: https://www.oecd.org/tax/automatic-exchange/international-framework-for-the-crs/exchange-relationships/

*Bu yazının kısaltılmış bir versiyonu, 8 Mayıs 2021 tarihinde Dünya Gazetesi-Serbest Kürsü'de yayınlanmıştır.