Web Kazıma (Web Scraping) ve İnternet Sitelerine Yönelik Koruma

Web Kazıma (Web Scraping) ve İnternet Sitelerine Yönelik Koruma

Web kazıma (günlük dilde web scraping, screen scraping, data mining gibi kavramların kullanılması mümkündür) internet üzerinden veri toplamak için kullanılan çeşitli yöntemleri ifade etmek için kullanılan terimdir. Web kazıma yöntemiyle internette bir başkasına ait web sitesinde mevcut içerikler, internet sitelerinde gezinmeyi simüle eden yazılımlar aracılığıyla toplanarak bu verileri kazıyanın web sitelerinde veya hizmetlerinde kullanılmaktadır. Web kazımanın en bilinen örnekleri çeşitli fiyat karşılaştırma siteleri, uçuş takip programları ve haberlerin derlenerek sunulduğu internet siteleridir.

Web kazıma kavramı elbette gelinen teknolojik gelişmeler dikkate alındığında verinin artık bir mal gibi işlem görebilmeye başlamasıyla ilintilidir. Ancak internette yayınlanıyor olması içeriklerin bir kez daha kullanılabileceği anlamına gelmeyecektir. Bu noktada veri sahibinin haklarının ihlal edilip edilmediği önemlidir. Günümüzde bu ihlallerin önüne geçmek için çeşitli yasal düzenlemeler bulunmaktadır.

AB, ABD ve Türk Hukukunda Web Kazıma

AB mevzuatında veri tabanlarını web kazımanın neden olabileceği fikri mülkiyet hakkı ihlallerinden korumak adına 96/9/EC numaralı Direktif [“Direktif”] düzenlenmiştir. Direktif, veri tabanları bakımından orijinal ve orijinal nitelikte olmayan şeklinde bir ayrım yapmakta ve orijinal veri tabanları bakımından telif hakkı koruması öngörmektedir. Orijinal nitelikte olmayan veri tabanları bakımından ise Dijital Tek Pazarda Telif Hakları Direktifi’nde [“DTP Direktifi”] kendine özgü [“Sui Generis”] koruma düzenlemektedir.

ABD Hukuku’nda web kazıma ile ilgili düzenleyici işlemler hala nadir olmakla birlikte bu alandaki temel düzenleme 1986 tarihli Bilgisayar Dolandırıcılığı ve Bilgisayarın Kötüye Kullanılması Yasası’dır [Computer Fraud and Abuse Act: “CFAA”]. CFAA’ya göre, bir bilgisayar sistemine yetkisiz erişim ceza gerektiren bir suçtur. Ancak, CFAA yürürlüğe girdiğinden beri yetkisiz erişim kavramı tartışılmaktadır. 2022 tarihli hiQ v. LinkedIn kararında Temyiz Mahkemesi tarafından kamuya açık verilerin kazınmasının hukuka uygun olduğuna ve CFAA’yı ihlal etmediğine hükmedilmiştir. Ancak hiQ’nun sahte profiller yaratarak LinkedIn kullanıcı şartları sözleşmesini aykırı davranıldığı tespiti yapılmıştır. Karar kesinleşmeden taraflar anlaşarak davayı sona erdirmiştir, fakat karar, mahkemenin webscraping dolandırıcılık olarak tanımlamaması bakımından önemlidir.

Türk hukukunda ise doğrudan web kazımaya ilişkin bir düzenleme bulunmamakla beraber 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda [“FSEK”], AB Direktifi’ne paralel şekilde veri tabanlarının korunması düzenlenmiştir.

Veri Tabanlarının Telif Haklarıyla Korunması

Veri kazıma faaliyetinin telif haklarıyla ilgisi bu verilerin kullanılması halinde, veri sahibi olanların telif haklarının ihlal edilip edilmeyeceği hususudur.

Çeşitli Yargıtay kararlarına [örn. bkz. Yargıtay 11. HD, E. 2016/6829 K. 2018/768, T. 5.2.2018] istinaden Türk hukukunda genel eğilimin internet sitelerinin veri tabanı olarak korunması yönünde olduğu ifade edilebilir. Veri tabanı koruması ise FSEK’te düzenlenmiştir. Bu kapsamda FSEK, hem orijinal nitelikli, özgün veri tabanları, yani “belli bir maksada göre ve hususi bir plan dâhilinde verilerin ve materyallerin seçilip derlenmesi sonucu ortaya çıkan” veri tabanları korumasını hem de Sui Generis veri tabanları korumasını tanımaktadır. FSEK m. 6/b.11 birinci tür veri tabanını korumakta ve hukuki niteliği itibarıyla bir eser korumasıdır. Bu kapsamda orijinal bir veri tabanı sahibi, veri tabanına yönelik hukuki ihlallere karşı, eserin korunmasına ilişkin tüm FSEK hükümlerinden, tıpkı bir edebiyat, müzik veya sinema eseri sahibi gibi yararlanabilecektir.

FSEK md. 6/b.11 uyarınca telif hakkı korumasından yararlanabilmek için veri tabanlarının içeriğe sahip olma, içeriğin belli bir maksada göre ve hususi bir plan dahilinde seçilmiş veya düzenlenmiş olması ve içeriğe herhangi bir şekilde erişilebilir olma şartlarını sağlaması gerekmektedir. Ayrıca bir veri tabanının eser korumasından ve dolayısıyla FSEK korumasından faydalanabilmesi için hem sahibinin hususiyetini taşıması ve hem de bilim ve edebiyat, müzik, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her çeşit fikir ve sanat ürünlerinin birinin veya birkaçının içine girmesi gerekeceği de unutulmamalıdır.

Bir web sitesindeki her içeriğin yukarıda izah edildiği gibi bir “eser” olarak değerlendirilmesi her zaman mümkün olmayabilir. Örneğin satılık ev ilanlarından derlenen semtlere göre metrekare fiyatları veya bir cep telefonunun karşılaştırmalı fiyat bilgisinin eser olarak tanımlanmayacağı açıktır. İşte bu durumda FSEK Ek md.8’deki düzenlemeden (Sui Generis korumadan) yararlanmak mümkün olabilir. Buna göre ilgili veri tabanı yapımcısı (bir veri tabanının oluşturan - yatırım yapan veri tabanı yapımcısı) veri tabanının içeriğinin önemli bir kısmının veya tamamının; herhangi bir araç ile herhangi bir şekilde sürekli veya geçici olarak başka bir ortama aktarılması ve herhangi bir yolla dağıtılması, satılması, kiralanması veya topluma iletilmesine izin vermek veya yasaklamak hakkına sahiptir. Elbette bunun ihlali halinde zararının tazminini talep etmesi mümkün olacaktır.

Son olarak, her ne kadar yazımızın konusunu oluşturmasa da kazıma yapılan verilerle ilgili kişisel verilerin ayrı bir korumaya tabi olabileceği ve web sitelerinin üyelik veya kullanıcı sözleşmelerinin ihlal edildiği iddiası ile karşılaşılabileceği unutulmamalıdır. AB’de Direktif’in uygulandığı Rynair v. PR Aviation davasında bir havayolu şirketi olan Rynair web sitesinin veri tabanının ‘screenscraping’ vasıtasıyla PR Aviation isimli fiyat karşılaştırma sitesi tarafından kullanılmasının telif hakkı veya sui generis korumaya tabi olmadığını ancak veri tabanlarından veri kazınmasının ulusal hukuka uygun olmak kaydıyla sözleşmesel yükümlülüklerle (kullanıcı sözleşmesi, üyelik sözleşmesi vb.) sınırlandırılabileceğine hükmetmiştir. 

Değerlendirme

Türk hukukunda henüz web kazımayı doğrudan düzenleyen bir regülasyon bulunmamaktadır. Ancak, internet sitelerinin veri kazımanın neden olabileceği hak ihlallerinden, veri tabanının türüne göre FSEK’te düzenlenen şartları sağlaması halinde, eser koruması veya Sui Generis koruma hükümleri kapsamında veri tabanı korumasından yararlanması mümkün görünmektedir.